Analiza finansowa jest zbiorem technik pozwalających na ocenę kondycji finansowej przedsiębiorstwa oraz jego perspektyw rozwoju w optyce krótko- i długoterminowej. W praktyce jest prowadzona na podstawie sprawozdań księgowych oraz wszelkich innych informacji o charakterze finansowym, księgowym, ekonomicznym, prawnym, handlowym i przemysłowym, które można zebrać na temat badanej firmy, jak i branży, w której ona działa.
Analizy finansowe można podzielić na dwie podstawowe kategorie:
oraz
Cele i zadania, które stawiają przed sobą analitycy wewnętrzni i zewnętrzni mogą się od siebie różnić. Analitycy zewnętrzni będą często zainteresowani oceną wybranych aspektów sytuacji finansowej, np. inwestorzy będą zainteresowani wyceną akcji badanej firmy, banki - zdolnością kredytową firmy i gwarancjami, którymi badana firma dysponuje, akcjonariusze - wkładem nowych kapitałów, zaś przedsiębiorstwo, będzie dążyło do stworzenia z analizy finansowej narzędzia zarządzania i kontroli jego polityki. Przykładem może tu być decyzja inwestycyjna. W momencie opracowywania planu inwestycyjno-finansowego, niezbędne staje się poznanie sytuacji finansowej firmy, obejmujące między innymi badanie struktury aktywów i pasywów, zdolności do zadłużenia czy czasu zwrotu kredytu.
Zasadnicza różnica istniejąca pomiędzy tymi dwiema grupami użytkowników polega na ilości i jakości informacji, jakimi dysponują. Analiza użytkowników zewnętrznych bazuje głównie na informacjach publikowanych przez firmy, tzn. na sprawozdaniach finansowych. Natomiast analiza na użytek wewnętrzny, będzie oparta na różnorodnych informacjach, jakimi firma dysponuje, a mianowicie: statystykach sprzedaży, zakupów, analizach produkcji, wyliczeniach kosztów własnych oraz dokumentacji na temat rynku i branży.
Analiza finansowa ma charakter retrospektywny, gdyż opiera się na badaniu różnych elementów z przeszłości. Tym niemniej, zawiera ona fazę syntezy i interpretacji zwanej diagnozą, której celem jest ocena aktualnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz przewidywanie przyszłych sytuacji, w których może wystąpić ryzyko finansowe mogące zagrozić bytowi przedsiębiorstwa.
Jakość diagnozy zależy od jakości informacji, jakimi dysponuje analityk finansowy, od doboru wskaźników jakich użyje, jak również od jego doświadczenia w zrozumieniu problemów badanego przedsiębiorstwa i jego otoczenia.
Funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstwa uzależnione są od zrównoważenia dwóch kluczowych wyzwań finansowych: wypłacalności i rentowności. Diagnoza powinna ocenić warunki realizacji równowagi finansowej, rentowności kapitałów zainwestowanych oraz stopień autonomii przedsiębiorstwa.
Podstawą diagnozy jest analiza finansowa obejmująca dwa etapy:
Uprzywilejowanym narzędziem analizy finansowej są dokumenty księgowe, a mianowicie: bilans i rachunek zysków i strat. Dlatego tak ważna jest weryfikacja, czy prezentacja księgowa sytuacji przedsiębiorstwa odpowiada potrzebom analizy finansowej. Proces analizy finansowej wymaga przeprowadzenia szeregu operacji mających na celu przygotowanie właściwej prezentacji bilansu oraz rachunku zysków i strat, jak również opracowania nowych dokumentów lub uzyskania nowych informacji.
Sprawozdanie finansowe firmy składa się z:
W skład sprawozdań finansowych jednostek zobowiązanych przepisami ustawy do corocznego poddawania badaniu rocznych sprawozdań finansowych wchodzą również:
Ponadto spółki kapitałowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe oraz jednostki zobligowane odrębnymi przepisami zobowiązane są do dołączenia do rocznych sprawozdań finansowych również sprawozdania z działalności.
Analiza struktury majątku i źródeł finansowania w oparciu o bilans księgowy jest znacznie utrudniona, głównie z powodu nadmiernej szczegółowości pozycji w nim występujących, ale również dlatego, że nie wszystkie pozycje przedstawione są w duchu finansowym.
Bilans finansowy jest to zestawienie zgrupowanych, jednolitych aktywów i pasywów po pewnych przegrupowaniach i korektach. Podstawowymi kryteriami jego opracowania są: "płynność" i "wymagalność płatności" - pojęcia fundamentalne w analizie finansowej.
Płynność jest zdolnością do przekształcania się danego dobra lub należności w środki pieniężne w danym okresie. Wymagalnością płatności jest natomiast termin, w którym dana płatność musi nastąpić. W bilansie finansowym aktywa podzielone są na dwie grupy: aktywa krótko- i długoterminowe. Podobnie, źródła finansowania podzielone są na krótko- i długoterminowe. Podział ten ma szczególne znaczenie w analizie finansowej, gdyż z poziomem płynności aktywów związany jest określony poziom ryzyka ponoszonego przez firmę. Podobnie jest z wymagalnością płatności zobowiązań. Z punktu widzenia ryzyka niewypłacalności firmy, zobowiązania krótkoterminowe obciążone są większym ryzykiem, niż zobowiązania długoterminowe.
W bilansie finansowym, aktywa podzielone są na trzy grupy:
Pasywa (źródła finansowania) podzielone są również na trzy kategorie:
Aby ułatwić obliczenia i interpretację cyfr, bilans finansowy jest opracowany przy użyciu jak największej jednostki monetarnej (np. w tysiącach lub milionach).
Inwestycje są to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości, uzyskania z nich odsetek czy dywidend i nie są użytkowane przez jednostkę. Ich zbywalność i płynność zależy od specyficznego kontekstu i podlega arbitralnej ocenie. Jeżeli mamy niezbędne informacje na temat możliwości i czasu zbycia, możemy przekwalifikować je do inwestycji krótkoterminowych. Obiektywna ocena jest możliwa w odniesieniu do długoterminowych aktywów finansowych. W pozycji tej figurują m. in. udziały, akcje i papiery wartościowe długoterminowe. Zaksięgowanie tych aktywów do finansowych składników aktywów trwałych wskazuje, że intencją firmy jest inwestycja długoterminowa. Dla potrzeb analizy finansowej, należy przegrupować akcje, bony skarbowe, obligacje, itp., na poziom papierów wartościowych do obrotu, jeżli papiery te notowane są na giełdach papierów wartościowych i są łatwo zbywalne. Przegrupowanie to pozwoli na określenie rzeczywistej wartości majątku płynnego.
Zaliczki na dostawy, w bilansie księgowym figurujące w zapasach, mają charakter należności i jako takie przenosi się je w bilansie finansowym do należności krótkoterminowych.
Należności o okresie spłaty powyżej 12 miesięcy należy dla celów analizy finansowej przenieść do aktywów trwałych, zaś o terminie krótszym niż rok pozostawić w majątku obrotowym.
Z punktu widzenia księgowości, dyskonto weksli traktowane jest jako sprzedaż jednego z elementów aktywów, w zamian firma otrzymuje natychmiast środki pieniężne. Zgodnie z prawem wekslowym, pozostaje ona jednak odpowiedzialna wobec banku, za płatność weksla w terminie. W bilansie finansowym, dyskonto będzie analizowane jako kredyt bankowy krótkoterminowy udzielony przedsiębiorstwu. W konsekwencji, należy skorygować bilans wprowadzając kwotę odpowiadającą zdyskontowanym wekslom, których płatność jeszcze nie nastąpiła do "Należności i roszczenia" oraz do pasywów pod pozycją "Kredyty krótkoterminowe".
W bilansie zgodnym ze znowelizowaną Ustawą o rachunkowości, rozliczenia międzyokresowe uwzględniane są w podziale na krótko- i długoterminowe. Pozycje te należy dodać odpowiednio do należności krótko-i długoterminowych.
Istotą leasingu jest wydzierżawienie dobra leasingowego leasingobiorcy, za określony czynsz i umożliwienie mu pod koniec umowy nabycia rzeczy za symboliczną sumę. Podczas analizy majątku firmy, okazuje się,że nie wszystkie jego elementy są wykazane w bilansie. Co więcej, także nie wszystkie zobowiązania ukazane są w bilansie.
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, jednostki (leasingobiorcy), które zawierają kontrakty leasingu finansowego, mają obowiązek zaliczenia dóbr leasingowych do swojego majątku i do amortyzowania go. W tym przypadku, wartość majątku leasingowego ukazana jest w aktywach leasingobiorcy, zaś kwota rat kapitałowych, w zobowiązaniach.
Inaczej sprawa wygląda w przypadku leasingu operacyjnego. Tutaj leasingodawca posiada dobro leasingowe w swoim bilansie i on je amortyzuje, zaś leasingobiorca nie wykazuje ani majątku, ani zobowiązań wobec leasingodawcy w bilansie. Ze względów podatkowych, często spotykaną praktyką jest zawieranie umów leasingu operacyjnego, mających znamiona leasingu finansowego. Przeniesienie prawa własności rzeczy nie następuje na mocy umowy leasingowej, lecz na podstawie umowy kupna-sprzedaży.
Aby odtworzyć wartość majątku, którym firma dysponuje i który stanie się jej własnością oraz wartość istniejących zobowiązań wobec leasingodawcy, należy wprowadzić do majątku trwałego - bilansu finansowego - wartość dóbr leasingowych, posiadanych w ramach umów leasingu operacyjnego oraz umieścić w zobowiązaniach krótko- lub długoterminowych (w zależności od terminu spłaty) wartość rat kapitałowych, które firma uiści leasingodawcy.
Wynik finansowy netto występują w bilansie na koniec okresu obrotowego jest wynikiem przed podziałem, który nastąpi dopiero po zatwierdzeniu sprawozdań finansowych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy lub udziałowców. Jeżeli wynik finansowy jest zyskiem, część jego może zostać przeznaczona na wypłaty dywidend dla akcjonariuszy lub premii dla załogi. Aby określić rzeczywistą wartość kapitałów własnych, należy dokonać podziału zysku zgodnie z podjętymi decyzjami lub zgodnie z propozycjami zamieszczonymi w "Informacji dodatkowej". Dywidendy, odpisy z zysku dla załogi lub odpisy na inne cele, powinny być przegrupowane do zobowiązań krótkoterminowych np. wobec akcjonariuszy (dywidendy) lub pracowników (odpisy z zysku). Pozostała część zysku zwiększy kapitały własne. Jeżli zaś firma osiągnęła stratę netto, pomniejszy ona automatycznie wartość kapitałów własnych.
Rezerwy mogą być wykorzystane w najbliższym roku lub w latach przyszłych. Istotne jest określenie czy rezerwy są długoterminowe, tzn. staną się wydatkami po upływie roku, czy krótkoterminowe. W pierwszym wypadku zostaną zaliczone do kapitałów stałych, w drugim do zobowiązań krótkoterminowych.
Zobowiązania o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy należy dla celów analizy finansowej przenieść do kapitałów stałych, zaś o okresie krótszym niż rok pozostawić w zobowiązaniach krótkoterminowych.
Zobowiązania przeterminowane to te, których termin spłaty nie został przez dłużnika dotrzymany. Wierzyciel odmówił przyznania dodatkowego terminu płatności, i w konsekwencji, zobowiązanie jest natychmiast wymagalne. W analizie finansowej zobowiązania przeterminowane ujmuje się w tej samej grupie pasywów co kredyty bankowe krótkoterminowe, z tego tytułu, że ryzyko związane z nimi jest bardzo wysokie, zaś termin spłaty natychmiastowy.
Rozliczenia międzyokresowe bierne mogą zawierać przychody przyszłego lub przyszłych okresów lub koszty szacowane. Jeśli rozliczenia międzyokresowe bierne są długoterminowe, wówczas należy je przenieść do kapitałów stałych, w przeciwnym razie, należy je przenieść do zobowiązań krótkoterminowych.
Rachunek zysków i strat jest zestawieniem przedstawiającym z jednej strony przychody przedsiębiorstwa, z drugiej zaś koszty przez nie poniesione. Różnica pomiędzy przychodami i kosztami określa wynik finansowy firmy - zysk lub stratę.
Celem skorygowanego rachunku zysków i strat jest określenie, które z obszarów działalności firmy przynoszą zyski, a które są źródłem strat. Inaczej bowiem będzie oceniona firma, której głównym źródłem zysku jest sprzedaż majątku trwałego, lub otrzymana dotacja, inaczej zaś przedsiębiorstwo, które wypracowuje zyski dzięki działalności podstawowej ze sprzedaży produktów. Dlatego też, niezbędnym staje się przeprowadzenie korekt w celu umieszczenia na właściwych poziomach wybranych kosztów i przychodów.
W pozycji tej, jednostki umieszczają przychody nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością firmy. Należą do nich m.in.:
Jak widać, nie wszystkie z przychodów zarejestrowanych na tym poziomie będą przychodami działalności podstawowej - eksploatacyjnej. Kilka z nich ma charakter nadzwyczajny z tytułu wyjątkowości czy przypadkowości ich występowania. Dlatego, na potrzeby analizy rentowności w analitycznym rachunku zysków i strat, trzeba będzie przenieść niektóre przychody na poziom nadzwyczajny. Do tych pozycji można zaliczyć m. in.:
Podobnie jak w przypadku "Pozostałych przychodów operacyjnych", w pozycji tej firmy umieszczają koszty nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością. Wśród nich znajdziemy takie elementy jak:
Podobnie jak to miało miejsce w przypadku pozostałych przychodów operacyjnych, wiele z tych kosztów występuje wyjątkowo, niepowtarzalnie w danym roku i nie wystąpi w roku następnym. Należałoby zatem umieścić je na poziomie nadzwyczajnym, gdyż nie są to koszty związane bezpośrednio z działalnością operacyjną. Do kosztów tych zaliczyć można m. in.:
Budowa wskaźników finansowych opartych na danych zawartych w sprawozdaniach księgowych, może doprowadzić do zafałszowania wskaźników finansowych. Wprowadzenie dokumentów analitycznych jako podstawy do opracowań analiz finansowych pozwala na wykorzystanie otrzymanych informacji do zarządzania przedsiębiorstwem.